Ημικρανία και Covid-19

COVID-19. Ένας πραγματικός πονοκέφαλος!

Γράφει ο Ρίκος Δημήτριος, MD, MSc
Στρ. Ιατρός, Νευρολόγος, Λάρισα
www.nevrologoslarissa.gr

Ο ιός SARS-CoV-2 όπως δυστυχώς όλοι μάθαμε τα τελευταία χρόνια είναι ένας ιός της οικογένειας των ιών corona που ενώ αρχικά μπορούσε να μολύνει μόνο κάποια ζώα μετά από μεταλλάξεις κατάφερε να μολύνει και τον άνθρωπο. Ο ιός αυτός λοιπόν οδήγησε στην πανδημία που ταλαιπώρησε και συνεχίζει να ταλαιπωρεί την ανθρωπότητα κοστίζοντας μεγάλο αριθμό θυμάτων.

Η βασική νόσος που προκαλεί ο ιός SARS-CoV-2 είναι ένα αναπνευστικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από βήχα, πυρετό, μυαλγίες, κεφαλαλγία, δύσπνοια, ανοσμία και άλλα συμπτώματα. Βλέπουμε λοιπόν ότι η κεφαλαλγία είναι ένα από τα βασικά συμπτώματα της νόσου.
Από αρκετά νωρίς στην έναρξη της πανδημίας αναγνωρίσθηκε η ικανότητα του ιού να εισέρχεται στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ) καθώς και οι ποικίλες νευρολογικές εκδηλώσεις της λοίμωξης όπως η κεφαλαλγία αλλά και ζάλη, κρίσεις, σύγχυση, διέγερση υποσμία και υπογευσία και μυαλγίες (1).

Σε μεγάλες μετα-αναλύσεις που συνδύασαν τα ευρήματα πολλών μελετών φάνηκε ότι η κεφαλαλγία εμφανίζεται περίπου στους μισούς ασθενείς με τη λοίμωξη κατά την διάρκεια της νόσου αλλά επιμένει μέχρι και πάνω από 6 μήνες στο 10% αυτών (2). Μπορούμε λοιπόν να περιγράψουμε δύο είδη πονοκεφάλων λόγω του ιού. Ο ένας είναι ο πονοκέφαλος της οξείας φάσης και ο δεύτερος αυτός στα πλαίσια ενός συνδρόμου μετά από την αποδρομή της λοίμωξης (post-COVID).
Η κεφαλαλγία στην οξεία φάση συνήθως έχει εντόπιση μετωπιαία αλλά μπορεί να εμφανίζεται και στους κροτάφους και σε άλλες περιοχές στο κεφάλι και χαρακτήρα σαν αίσθημα πίεσης με μέτρια προς μεγάλη ένταση. Σε κάποιο ποσοστό των ασθενών μπορεί να εμφανίζει όμως και στοιχεία που θυμίζουν ημικρανίες (φωτοευαισθησία ή ναυτία) εγείροντας το ερώτημα εάν υπάρχει κάποια σύνδεση με αυτές. Σε μια μελέτη, το 46% των ασθενών που είχαν λοίμωξη με SARS-CoV-2 και ανέφεραν ότι εμφάνιζαν κεφαλαλγία είχαν και ιστορικό ημικρανίας. Το μεγαλύτερο ποσοστό όμως από αυτούς (78%) ανέφεραν ότι η νέα κεφαλαλγία ήταν διαφορετική από τις ημικρανίες τους (3). Σε πιο πρόσφατες μελέτες φαίνεται ότι η κεφαλαλγία της οξείας νόσου μπορεί να προσομοιάζει με ημικρανία περίπου στο 25% των περιπτώσεων ενώ με κεφαλαλγία τύπου τάσεως στο 54% (4).

Η κεφαλαλγία μετά την αποδρομή της λοίμωξης, δηλαδή εφόσον τα τεστ ανίχνευσης του ιού πλέον είναι αρνητικά και δεν υπάρχουν συμπτώματα από το αναπνευστικό σύστημα μπορεί να εμμένει μέχρι και μετά τους 6 μήνες και μπορεί να έχει την κλινική εικόνα ημικρανίας ή κεφαλαλγία τύπου τάσεως είτε προϋπήρχε αντίστοιχο ιστορικό είτε όχι. Μάλιστα αυτή η κεφαλαλγία μπορεί να υπάρχει από μόνη της αλλά και σε συνδυασμό με άλλα συμπτώματα από το νευρικό σύστημα (άγχος, διαταραχές του ύπνου, διάσπαση της προσοχής, εκνευρισμός, ζάλη δυσφορία, αίσθημα «ομίχλης» στο κεφάλι – brain fog) ή και από άλλα συστήματα του οργανισμού στα πλαίσια ενός συνδρόμου που έχει ονομασθεί post-COVID σύνδρομο.
Εκτός από τις κεφαλαλγίες στην οξεία νόσο και στην μετά τη νόσο περίοδο, έχουν παρατηρηθεί κεφαλαλγίες και ως συνέπεια του εμβολιασμού. Πράγματι σε μια μεγάλη διαδικτυακή έρευνα στην Ιταλία σε ασθενείς με ημικρανία, το 66% εμφάνισε ημικρανική κρίση τις πρώτες 7 ημέρες μετά τον εμβολιασμό και μάλιστα περισσότεροι από τους μισούς ανέφεραν ότι οι κρισεις τους είχαν ασυνήθιστα χαρακτηριστικά (μεγαλύτερη διάρκεια και ένταση και μικρότερη ανταπόκριση στα παυσίπονα) (5)
Μία επιπλέον οντότητα που αξίζει να αναφέρουμε είναι η επίδραση που μπορεί να είχε η περίοδος των lock-down στις κεφαλαλγίες. Σε αυτό το θέμα υπάρχουν αντικρουόμενα δεδομένα. Από μελέτη στην Ιταλία αναφέρεται ότι υπήρξε μικρή μείωση των ημερών με κεφαλαλγία κατά την διάρκεια της απομόνωσης συγκριτικά με πριν από αυτήν, ενώ από διαφορετική μελέτη στην Ισπανία, περίπου κατά την ίδια περίοδο, σημειώνεται ότι μεγαλύτερο ποσοστό ασθενών με ημικρανίες αναφέρει ότι οι κρίσεις του ήταν κάπως ή πολύ χειρότερα κατά το lock-down.(6, 7)

Σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας ο διαγνωστικός έλεγχος με test που λαμβάνονται από τον ρινοφάρυγγα με βαμβακοφόρο στυλεό έχει γίνει σχεδόν καθημερινότητα για μεγάλο μέρος συμπολιτών μας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πιθανότητα αυτό το test να αποτελεί έναν νέο πυροδότη ημικρανικής κρίσης. Πράγματι σε μια ελεγχόμενη με μάρτυρες μελέτη φάνηκε ότι το 37% των ατόμων που έκαναν ρινοφαρυγγικό test και είχαν ιστορικό ημικρανίας εμφάνισαν ημικρανική κρίση το πρώτο 24ώρο μετά το test, σε αντίθεση με τους μάρτυρες (δηλαδή άτομα χωρίς ιστορικό ημικρανίας) που μόνο το 2% εμφάνισε αντίστοιχα συμπτώματα (8).
Είναι περισσότερο από σαφές ότι η πανδημία του SARS-CoV-2 άλλαξε την επιδημιολογία της κεφαλαλγίας και μάλλον προς το χειρότερο. Και αυτό έγινε με διάφορους τρόπους. Έτσι μπορεί να εμφανίζεται κεφαλαλγία:
• ως βασικό σύμπτωμα της νόσου COVID-19 στην οξεία της φάση
• μετά την αποδρομή της νόσου από μόνη της ή μαζί με άλλα συμπτώματα
• ως συνέπεια του εμβολιασμού
• ως νέα κεφαλαλγία ή επιδείνωση προϋπάρχοντος ιστορικού
• πιθανώς από την επίδραση του αποκλεισμού (lock-down)
• από την πολύωρη και συνεχή χρήση μάσκας (κυρίως σε υγειονομικό προσωπικό)
• ως ημικρανία που πυροδοτείται από ρινοφαρυγγικό test

Το επόμενο λογικό ερώτημα είναι φυσικά: Τι μπορούμε να κάνουμε; Η πραγματικότητα είναι ότι δεν υπάρχει κάποια ειδική θεραπεία ή προφύλαξη για της κεφαλαλγίες που σχετίζονται με τον ιό. Η καλύτερη προσέγγιση είναι η συμβουλευτική των ειδικών ιατρών (παθολόγων στην οξεία νόσο – νευρολόγων στη συνέχεια) σκοπός των οποίων θα είναι αρχικά να αποκλεισθούν σοβαρές επιπλοκές της νόσου και εφόσον οι κεφαλαλγίες επιμένουν η εξατομικευμένη διαχείριση και αντιμετώπιση ανάλογα με τα ειδικά χαρακτηριστικά και τις ανάγκες κάθε ασθενή.

 

1. Tsivgoulis G, Palaiodimou L, Katsanos AH, Caso V, Köhrmann M, Molina C, et al. <? covid19?> Neurological manifestations and implications of COVID-19 pandemic. Therapeutic advances in neurological disorders. 2020;13:1756286420932036.
2. Fernández‐de‐las‐Peñas C, Navarro‐Santana M, Gómez‐Mayordomo V, Cuadrado ML, García‐Azorín D, Arendt‐Nielsen L, et al. Headache as an acute and post‐COVID‐19 symptom in COVID‐19 survivors: A meta‐analysis of the current literature. European Journal of Neurology. 2021;28(11):3820-5.
3. Sampaio Rocha-Filho PA, Albuquerque PM, Carvalho LCLS, Dandara Pereira Gama M, Magalhães JE. Headache, anosmia, ageusia and other neurological symptoms in COVID-19: a cross-sectional study. The journal of headache and pain. 2022;23(1):1-11.
4. Caronna E, Ballvé A, Llauradó A, Gallardo VJ, Ariton DM, Lallana S, et al. Headache: A striking prodromal and persistent symptom, predictive of COVID-19 clinical evolution. Cephalalgia. 2020;40(13):1410-21.
5. Silvestro M, Tessitore A, Orologio I, Sozio P, Napolitano G, Siciliano M, et al. Headache Worsening after COVID-19 Vaccination: An Online Questionnaire-Based Study on 841 Patients with Migraine. Journal of Clinical Medicine. 2021;10(24):5914.
6. Delussi M, Gentile E, Coppola G, Prudenzano AMP, Rainero I, Sances G, et al. Investigating the effects of COVID-19 quarantine in migraine: an observational cross-sectional study from the Italian National Headache Registry (RICe). Frontiers in neurology. 2020:1383.
7. Gonzalez-Martinez A, Planchuelo-Gómez Á, Guerrero ÁL, García-Azorín D, Santos-Lasaosa S, Navarro-Pérez MP, et al. Evaluation of the Impact of the COVID-19 Lockdown in the Clinical Course of Migraine. Pain Medicine. 2021;22(9):2079-91.
8. Fernadez. Nasopharyngeal swab may trigger migraine by peripheral stimulation of trigeminal nerve. . Poster presented at IHC 2021, 8–12 September, P023. 2021.